ایلام – ترنم بهاری “هر درختی که فرو می افتد ، نفس گرم زمین است که در سینه ی ما می شکند”

اهمیت حفاظت محیط زیست درجوامع امروزی امری است بدیهی،بدون شک اقدام واجرای هرگونه برنامه نیازبه دانش کافی وشناخت لازم ازمحیط زیست وآلاینده های آن دارد.خالق مهربان طبیعت هزاران سال ساکنان این کره خاکی رامیزبانی کرده است،همه موجودات روی کره زمین کوشیده اندتاباقانون هاونظام طبیعت گردن نهندوخودراباآنهاسازگارسازند.تنهاانسان است که میکوشدازقانون های طبیعت فرمان نبرد،وبرعکس طبیعت رابه زیرفرمان آورد. مهمترین موضوع برای حمایت محیط زیست به منظور تصمیم گیری های سیاسی برای دستیابی به سه هدف بلندمدت مسئولیت،پاسخگویی وپایداری.

*مسئولیت یعنی هرشخصی درهرسطحی ازاثرات کارهای خودبرمحیط زیست آگاه باشدودرراه تغییررفتارخودگام بردارد.

*پاسخگویی یعنی افراددارای مشاغل دولتی ویامسئولیت های گروهی،شغلی ورهبران فرهنگی بشدت وباهروسیله ممکن ازمحیط زیست حمایت کنندواگرکوتاهی کردندبایدبه جامعه خوددراین باره توضیح دهندودرسطح جهانی کشورهابایدازادامه سیاست های تخریبی منافع کوتاه مدت خوددست بردارندوبدانندکه هریک ازمابرای آینده بهتردربرابردیگری پاسخگوهستیم.

*پایداری عبارت است ازمجموع کل فاکتورهای ذکرشده بعلاوه ایجادیک سیستم نظارتی برای جلوگیری ازآسیب های بیشتربه محیط زیست وتضمین یک محیط زیست سالم دربلندمدت. محیط زیست که این روزهاچالش ودغدغه دنیای امروزو آینده ماست،از یک موضوع داخلی وتک بعدی به مقوله ای بین المللی وچندبعدی تبدیل شده است.امنیت،انرژی،سلامت وامیدبه زندگی محیط زیست را بیش ازهر مقطع تاریخی در نظر بشرامروزی با اهمیت نشان می دهدوحوزه های فرهنگ ،اقتصادوسیاست را در بر می گیردوبحث در موردروابط انسان وطبیعت یک بحث قدیمی است.آیا انسان برای این خلق شده است که بر طبیعت غلبه کند،آقا وصاحب آن شودیا اینکه به دلیل جنگ علیه طبیعت ،دیوانه است؟مدتهای مدیدی چنین می اندیشیدندکه طبیعت با نیروی فوق العاده،تصفیه کننده وتنظیم کننده اش تعرضات انسان را هضم خواهدکردوکشفیات علمی زیانهای احتمالی پیشرفت را خنثی خواهدنمود،جهان افسارگسیخته است.جمعیت ،جنگل زدایی ومصرف انرژی با خطر برهم زدن نظم موزون وشگفت انگیز مکانیزم جهان، سرعت می گیرند.تلفیق ذهنی محیط زیست درباورما به طبیعت وزیست بومی که در آن زندگی می کنیم باعث شده تا چالش های امروزی چالش های محیط زیستی باشد.تلاش کشورهای صنعتی دنیا برای جلوگیری ازگرم شدن زمین،قطع درختان وحفظ منابع زیرزمینی وجلوگیری از آلودگی های زیست محیطی حتی به تغییر ماهیت سازمان های غیر دولتی ومردم نهاد کمک کرده است. بحران محیط زیست در جهان امروزدر حقیقت حاصل بحران اخلاقی است که به بی تعهدی انسان باز می گردد.از این رو خروج از این بحران ،نخست راه حل اخلاقی می طلبد.  به امیدروزی که در تمام بخش های علمی ،فرهنگی،اقتصادی،وسیاسی اقدامات فوری صورت گیرد،چرا که همه ما در برابراین دشمن یعنی برهم خوردن تعادل محیط زیست و نابودی میراث متعلق به نسل آینده ،مسئولیت مشترک داریم وبایدبسیج شویم. هرگونه تغییر درویژگیهای اجزاءتشکیل دهنده خاک به طوری که استفاده ازآن ناممکن گردد،آلودگی خاک نامیده می شود.خاک لایه بسیار نازکی ازکره زمین راتشکیل می دهد.صدها سال طول می کشدتا یک سانتی متر خاک تشکیل شود.وجود وتغذیه موجودات زنده به خاک وابسته است.خاک از موادمتنوعی مانندموادمعدنی جامد،موادآلی،آب وهواومیکروارگانیسم تشکیل شده است.گیاهان اجزای کانی خود را از خاک به دست می آورند.خاک نقش مهمی در چرخه های کربن ،نیتروژن،وگوگرد برعهده دارد.خاک موادآلوده کننده هوا نظیرگوگرد،دی اکسیدکربن،گازسولفیدریک راجذب می کند.

عوامل آلوده کننده خاک عبارتنداز

۱-چرای بی رویه دامها

۲-قطع درختان

۳-آتش سوزی

۴-فاضلاب های خانگی وصنعتی

۵-گازهای متصاعدشده وسایل نقلیه وکارخانه های صنعتی

۶-پسماندهای عادی ،کشاورزی،صنعتی،بیمارستانی ناشی از زباله های خانگی وزباله های بیمارستانی عفونی وزیان آوروظروف یکبارمصرف رهاشده در محیط زیست و نیز براده ها ولجن های صنعتی پالایشگاههای گازونفت وپتروشیمی که همگی با دفن در خاک آنرا به شدت تخریب وآلوده می کنند.

راههای حفاظت از خاک عبارتند از

۱-استفاده از کودهای طبیعی

۲-استفاده از کودهای شیمیایی فقط با نظرکارشناسان کشاورزی

مدیریت پسماندها

پس مانده های زباله از منازل،رستورانها ودر مناطق روستایی،لاشه حیوانات،خاکروبه های خیابانی و نخاله های ساختمانی است. همچنین وسایل خانگی از کار افتاده وپس مانده های موادسوختنی (خاکستر،گازوئیل و…).موادزائدحاصل ازاطاق عمل وسالن های پاتولوژی ودیگر اماکن که به نحوی با بیماران وداروهای سمی رابطه مستقیم یاغیرمستقیم دارند.گروهی از پسماندها به دلیل آلودگی وخطرات خاص جهت محیط زیست نیازبه مدیریت خاص دارند.مانندزباله هایی که خودرادیداکتیوهستند یا موادرادیواکتیو رادر خود نگه می دارند.ویا پسماندهای صنعتی ،بیمارستانی وکشاورزی.موادزائد جامد در کشاورزی شامل باقیمانده های گیاهی ،انسانی،وحیوانی است.فضولات لاشه حیوانات،طیور وآبزیان.کلیه پسماندهای ناشی از فعالیت های صنعتی ومعدنی وپسماندهای پالایشگاهی صنایع گاز ،نفت،وپتروشیمی مانندبراده ها،سرریزها ولجن های صنعتی.آنچه مسلم است رعایت اقتصاد وبهداشت در امر جمع آوری ودفع زباله بایستی ازمنازل وخودمردم شروع شود.جداسازی واستعمال موادپس مانده زباله های خانگی جهت تهیه کودوکمپست بسادگی انجام پذیربوده ومی تواندعلاوه بر کود دهی در باغ وگل کاری منازل کمک شایانی در کاهش حجم ووزن زباله های شهری وکاهش هرینه های حمل ونقل شود.استفاده از زباله دانهای دارای در پوش وقراردادن زباله ها در کیسه های بسته ونحوه درست حمل وجمع آوری زباله به محل اصلی دفن زباله یکی از مهمترین واساسی ترین موضوع در مدیریت پسماندهای عادی وحفظ سلامت محیط زیست می باشد.بدون شک زباله های بیمارستانی یکی از منابع آلوده کننده جدی وپرخطر محیط زیست می باشدپس می توان به اهمیت مدیریت پسماندهای بیمارستانی پی برد چراکه زباله های بیمارستانی به علت دارابودن عوامل خطرناک سمی وبیماری زا ازجمله پاتولوژیک دارویی وشیمیایی ورادیواکتیواز حساسیت خاصی برخورداراست.دفع زباله های بیمارستانی در محلهای عادی ممنوع است وقاعدتا” هربیمارستانی باید زباله های خود را در دستگاه زباله سوز مجهز به فیلترتصفیه هوا وزیر نظرافرادکاردان اقدام نماید.در نطرگرفتن مسیراصولی جهت فاضلابهای صنعتی به گونه ای که این فاضلابها در مسیرخود به زمین های کشاورزی نریزندوموجبات آلودگی خاک ها ومحصولات کشاورزی را فراهم نکنند.درخصوص آلاینده های ویژه نیاز مبرم به یک سیستم مدیریت مناسب جهت دفع موادزائدوخطرناک الزامی است.

روشهای متعارف دفع مواد زائد سمی و خطرناک:

۱-دفع درسطح یا در زیر زمین بعنوان دفع در زمین

۲-تزریق دراعماق زمین ویا حفره ها

۳-دفع در گنبد های نمک و یا حفره های طبیعی زمین

۴-انباروذخیره سازی درسطح زمین برای مثال ذخیره سازی فاضلابها یا لجن ها درگودال ها،حوضچه ها و استخرها

۵-دفن علمی بر مبنای اصول مهندسی بعنوان مثال دفن در سلولهای کاملا مهار و ایزوله شده

۶-رها ساختن در جریانهای آبی سطحی مانند رودخانه ها

۷-رها ساختن در دریاها و اقیانوسها

۸-تزریق در بستر و کف دریاها

۹-تصویه بیولوژیک

۱۰-تصویه شیمیایی

۱۱-سوزاندن در دستگاه های زباله سوز

۱۲-سوزاندن در دریا توسط زباله سوزهای مستقر در کشتی

۱۳-ذخیره سازی در ظروف استاندارد و مطمئن بطور موقت تا اتخاذ روش مناسب دفع بازیابی و استفاده مجدد

در سال ۱۹۹۲ اتحادیه دانشمندان متعهد بیانیه ای بنام”دانشمندان جهان به بشریت هشدار می دهند”منتشرکرد که ۱۶۰۰ تن از دانشمندان جهان واز جمله ۱۰۲ برنده جایزه نوبل آنرا امضاء کرده بودند.این بیانیه اعلام می دارد که دراثرفعالیتهای مخرب بشر”ممکن است جهان زنده چنان دگرگون شود که دیگرنتواندحیات را به شیوه ای که برای ما آشناست، تآمین کند”

عوامل آلوده کننده هواعبارتنداز:

۱-کربن منوکسید

۲-اکسیدهای نیتروژن

۳-هیدروکربنها

۴-اکسیدهای سولفور

۵-ذرات معلق

شایان ذکراست مواردبالا حاصل از احتراق ناشی از نقل وانتقالات،فرآیندهای صنعتی ازقبیل کارخانه سیمان و…زباله های جامدوموادمتفرقه ازقبیل سوزاندن زباله ها آتش سوزی ونیزمنابع طبیعی مانندطوفانهای شن و ماسه وریزگردهاکه اخیرا” درکشور مامناطق مرزی ازقبیل استانهای خوزستان ،ایلام،کرمانشاه وسایر استانها ی کشور رابه  شدت در گیر نموده است.آلودگی هوا موجب انواع بیماریهایی مانندآسم ،برونشیت ،سرطان دستگاه تنفسی،حساسیتهای پوستی،مسمومیت خونی،خستگیهای ذهنی وروحی،افسردگی و تخریب پوشش گیاهی و……می شود.باتوجه به اثرات جبران ناپذیر آلودگی هوا ضرورت توجه وحفاظت محیط زیست برهمگان آشکار می گردد.همچنین خداوند سبحان در قرآن کریم فرموده:اوخدایی است که شما رااززمین بیافریدوعمران وآبادیش را به شما واگذاشت.(سوره هود/آیه ۶۱)مصداق بارز اثرمخرب هوای آلوده بر جنگلها درختان بلوط در استان ایلام است.درختان کهنسالی که روبه نابودی می روند.

خطرات ذرات معلق:

با توجه به ریزگردهای سالهای اخیر دراینجا به طور مختصربه خطرات ذرات معلق اشاره می گردد:

۱-ضایعات به بار آمده ذرات معلق به صورت اثرتخریبی بر سلامتی انسان ازقبیل آسیب به ریه ودستگاه تنفسی وریه ها ؛بینایی،درختان،مقدارکل اشعه خورشیدی،فلزات،منسوجات،وکل محیط اطراف ماظاهرمی گردد.

۲-ذرات غبار ومواداضافی در هوا جلوی وصول اشعه خورشید بر زمین را می گیرد.

۳-ذرات غبارمعلق هوا دفعات وقوع مه و هوای تیره را زیادترنموده وریزش های جوی را در شهرها تقلیل می دهد.ازسوی دیگرازدیادگازکربنیک سبب گرم شدن هواوبرهم خوردن تعادل گرمایی کره زمین میشود.قابل توجه است که با وجودازدیادآلودگی هوا بهترین وسیله برای جلوگیری از روند افزا یشی آلودگی هوا احداث جنگلها –پارکها وفضاهای سبز به اصطلاح فرانسویها کارخانه اکسیژن سازی است.هرهکتارفضای سبز ۱۲ تا ۲۰ تن اکسیژن تولیدمی کند.وبه همین دلیل فضاهای سبز را ریه شهرها نامیده اند.

سابقه آموزش های زیست محیطی در جهان:

بیش از چهل سال است که آموزش محیط زیست به سایر قلمروهای آموزش کشیده شده است. سال ۱۹۷۲ در استهکلم سوئد کنوانسیون سازمان ملل با عنوان محیط زیست انسانی و توسعه تشکیل شد و بر نقش آموزش و آگاه کردن مردم و شناساندن مسائل زیست محیطی به آنان تأکید نمودند. ضرورت شکل گیری یک برنامه بین المللی آموزش محیط زیست با رویکرد میان رشته ای در تمام سطوح و در خلال آموزش مدرسه ای و برای شهروندان در همین اجلاس مورد تأکید قرار گرفت. سال ۱۹۷۵ برنامه بین المللی آموزش محیط زیست  توسط یونپ و یونسکوشکل گرفت و سال ۱۹۷۷ در تفلیس گرجستان، کنوانسیون بین المللی آموزش محیط زیست برگزار شد.

این کنوانسیون ها نقطه اوج تلاشهایی بود که کشورها را متعهد می کرد تا چارچوب های قانونی لازم رابرای حفاظت از محیط طبیعی واجتماعی خود تعریف کنندوبه آن ملتزم شوند و نأکید کرد که آموزش محیط زیست باید مردم را در همه مقاطع سنی و در همه سطوح به صورت رسمی و غیر رسمی پوشش دهد.سال ۱۹۸۷ در مسکو یونسکو و یونپ کنگره بین المللی آموزش و محیط زیست برگزار کردند و رابطه انسان و محیط زیست در ابعاد اقتصادی، اجتماعی ، فرهنگی، زیست محیطی، و زیبا شناختی مورد تأکید قرار گرفت.سال ۱۹۹۲ در ریودوژانیرو  برزیل کنوانسیون جهانی محیط زیست برگزار شد و بحران ها ی جهان شمولی مانند پاره گی لایه اوزن،افزایش گازهای گلخانه ای و باران های اسیدی بار دیگر مورد تأکید قرار گرفت.رشد اقتصادی کمی مورد نکوهش قرار گرفت و و دستور کار ۲۱ که در آن در برابر توسعه بی قاعده و لجام گسیخته ، توسعه پایدار و ضرورت درک مشترک از محیط زیست و توسعه ، ترویج شده است  مورد تصویب قرار گرفت.سال ۱۹۹۵ در آتن یونان،یونسکو و یونپ کارگاه بین منطقه ای آموزش محیط زیست برای توسعه پایدار برگزار کردند. سرفصل های عمده این کارگاه عبارت بودند از:

۱-جهت دادن آموزش زیست محیطی به سوی گسترش اندیشه توسعه پایدار در برابر توسعه معمولی.

۲-آشنا کردن معلمان و آموزشگران با رویکرد و دیدگاه زیست محیطی در آموزش و اجرای آن در برابر آموزش رسمی و غیر رسمی.

۳-توسعه ی آموزش محیط زیست به صورت سیستماتیک و نظام یافته و مستقل در تمام عرصه های اجتماعی. بشر امروزی در شرایطی قدم به هزاره سوم گذاشته است که با چالش های زیادی به ویژه در رابطه با مسائل زیست محیطی مواجه است.انفجارجمعیت ،مهاجرت بی رویه به شهرها وگسترش بی ضابطه شهرنشینی،تسریع در نابودی جنگلها ومراتع سرسبز وبیابانی شدن اراضی جنگلی وسبزه زارها،افزایش سیل های مخرب وفاجعه بار،کاهش تنوع زیستی ونابودی گونه های گیاهی وجانوری،فرسایش،آلودگی نفتی دریاها، ،افت شدیدسطح آبهای زیرزمینی در نتیجه استخراج بی رویه از آنها در برخی مناطق ازجهان،آلودگی هواوگرم شدن کره زمین وتخریب لایه ازن تنها بخشی از این نابسامانی های زیست محیطی محسوب می گرددو بحران محیط زیست در جهان امروزدر حقیقت حاصل بحران اخلاقی است که به بی تعهدی ومسئولیت ناشناسی انسان بازمی گردد.از این رو ،خروج از این بحران،نخست راه حل اخلاقی می طلبد.یعنی بشرامروز،نیازمنداصول اخلاقی است که تنظیم کننده نحوه رفتاربا محیط زیست باشد.اگر می خواهیم ازیک فاجعه بزرگ بشری در آینده  جلوگیری کنیم واگر می خواهیم سیاره ما که تنها مسکن ماست برای همیشه و به طرز غیرقابل جبرانی ناقص نشود،باید در تعهدات ومسئولیت های خود نسبت به زمین و حیات موجود در آن تغییرات عمده ای ایجاد کنیم.در اصل ۵۵ قانون اساسی نیز آمده است حفاظت از محیط زیست به عنوان یک وظیفه عمومی تلقی گردیده است.ودر اصل ۵۰ قانون اساسی نیز گفته شده است: در جمهوری اسلامی فعالیت های اقتصادی و غیرآن که با آلودگی محیط زیست یا تخریب غیر قابل جبران آن ملازمه پیدا کند ممنوع است.در بندالف ماده ۳ قانون حفاظت محبط زیست هرگونه دخل و تصرف در اراضی مناطق چهارگانه محیط زیست شامل پارک های ملی ،آثارطبیعی ملی،پناهگاه حیات وحش ،منطقه حفاظت شده تابع مقررات ویژه ای است. درمدیریت محیط زیست اعتقادبراین است که نظارت وپایش باهدف استفاده دراز مدت منطقی وپایداراز منابع محیط زیست صورت گیرد.به همین منظور اولین پیشنهادی که به ذهن می رسد:

۱-شناخت عوامل موثر در تخریب وآلودگی محیط زیست در اثر فعالیتهای :

الف:اقتصادی خصوصا”صنعتی وتوسعه کشاورزی  ب:.همینطور نداشتن الگوی مصرف صحیحج:بحران های زیست محیطی

د:عدم تناسب حمل ونقل۲-ارائه راهکارمناسب جهت هریک از عوامل تخریب که در بالا ذکرشد.با وضع قوانین مناسب از قبیل:

الف:تشویق انتقال واحدهای تولیدی وصنعتی وایجادضوابط استقرارصنایع وسامان دهی بهره برداری ازمنابع طبیعی

ب:آموزش عمومی ومداومت برآن در خصوص آشنایی با خطرات ناشی از تخریب و آلودگی محیط زیست وصرفه جویی در مصرف از منابع و حفظ این میراث جهت آیندگان از طریق وسائل ارتباط جمعی ج :کاهش بحران های زیست محیطی(مقابله با ریزگردها،سیل،طوفان و…)د:تدوین و وضع قوانین ومقررات لازم در خصوص بهینه سازی سوخت خودروها وتشویق وفرهنگ سازی استفاده از وسایط نقلیه عمومی

۳-جلوگیری از ورود سموم وآفت کشها به خاک

۴-جلوگیری از موادنفتی وروغنی

۵-ایجادفضای سبزودرختکاری

۶-جلوگیری از قطع درختان

۷-جلوگیری از تبدیل جنگلهاومراتع به زمین با کاربریهای دیگر از قبیل مسکونی،صنعتی وکشاورزی